Meteo Delfzijl

Ster inactiefSter inactiefSter inactiefSter inactiefSter inactief

Delfzijl, 21-09-2017

Bladverkleuring en paddestoelen.

Morgenavond begint op de kalender de herfst, om precies te zijn om 22:02 uur. Dan staat de zon loodrecht boven de evenaar. De meteorologische herfst is al drie weken jong. In de natuur is het ook al een tijdje herfst met bijvoorbeeld af en toe ochtendmist, veel paddestoelen en ook is de bladverkleuring op gang gekomen. We hebben hiervan al aardig wat voorbeelden in jullie weerfoto's voorbijzien komen. Maar, dit smaakt naar meer! We zien je foto's de komende tijd dan ook graag tegemoet.

Paddestoelenweer
Paddestoelen zie je het hele jaar door, dus in alle seizoenen. Maar de meeste exemplaren en diversiteit treffen we in de herfst aan. De bekendste paddestoelen in ons land zijn de oesterzwam, vliegenzwam en eekhoorntjesbrood. Veel paddestoelen hebben vocht nodig voor hun ontwikkeling. Maar, een overdaad aan vocht is juist niet goed. Tot nu toe viel in september op sommige plaatsen in het westen meer dan 200 millimeter regen. Dat was extreem nat, TE nat voor de paddestoel... Maar nu het droger is, krijgen paddestoelen in diverse vormen en maten alle ruimte.

Schimmel en sporen
De paddestoel is een schimmel. De bekendste paddestoel is de vliegenzwam, die met rood met witte stippen. Van zaadje tot paddenstoel: Als een zaadje op een goede plaats terecht komt kan er een paddenstoel ontstaan. Het zaadje zit verpakt in een dun velletje, ofwel vlies. Hij groeit steeds groter tot hij niet meer in het velletje past en eruit scheurt. De steel en de hoed komen dan boven de grond. De hoed zit eerst nog dicht en zit vast aan de steek. Als de hoed open gaat, zie je nog een randje op de steel zitten waar hij aan vast zat: de ring. Onder de hoed zitten allemaal kleine plaatjes. Hier zitten de zaadjes (sporen) van de paddenstoel in. De wind zorgt er niet alleen voor dat de sporen worden verspreid. Ook vogels leveren hier een bijdrage. Als een vogel een zaadje heeft opgegeten en ergens weer uitpoept, kan daar ook een paddenstoel komen. Andere paddenstoelen lokken vliegen met hun geur. Als ze er dan op gaan zitten, blijven de sporen aan de pootjes van de vlieg zitten. En ook op deze wijze worden de sporen verspreid. Niet alle paddenstoelen hebben overigens een steel, een hoed en plaatjes.

Er zijn veel soorten paddenstoelen. In Nederland kennen we ongeveer 3500 soorten. Het is dus moeilijk om ze allemaal te herkennen. Er zijn dan ook paddenstoelenboeken in omloop. Paddestoelen hebben veel verschillende vormen. Zo zijn er ook bollen en elvenbankjes. Paddenstoelen groeien niet alleen in het bos. Maar ook in weilanden, akkers, parken, bermen, tuinen, tussen de straatstenen, duinen en op mest. Iedere soort heeft zijn eigen voorkeur. De een wil het liefste in de schaduw en de ander op stenen. Er zijn paddenstoelen die je kunt eten, de champignon is de bekendste eetbare soort. Maar er zijn ook paddenstoelen die giftig zijn. Dieren hebben ook paddenstoelen als voedsel: slakken, kevers, muizen, konijnen en eekhoorns.

Bladverkleuring
De eerstkomende weken vormen de periode van de bladverkleuring. Daarna volgt 'het kalen'. Eerst kleuren, dan kalen dus. De kleurverandering en het uiteindelijk loslaten van de bladeren is te zien als de voorbereiding de van bomen op het winterseizoen, ofwel de overgang van het groei- naar een rustperiode. Bij vorst in de winter vindt er in de boom geen watertransport meer plaats en zouden de bladeren verdorren. Niet alle bomen laten hun bladeren vallen. Het zijn de loofbomen, sommige coniferen en kruidachtige planten. Kleurschakeringen van geel en rood overheersen. Soorten met gele kleuren zijn o.a de wilg, de populier en de berk. Soorten die overwegend rood zijn, zijn de eik, de esdoorn en de prunus. Het verschijnsel komt voor in landen met een gematigd klimaat, maar niet alleen bij ons. Neem Scandinavië, waar de kleuren soms veel intenser zijn, of Noord-Amerika. Veel Amerikanen gaan juist in deze tijd van het jaar richting het noordwesten, naar b.v. New England, om de zogeheten "fall foliage" of "peak foliage” in volle glorie te aanschouwen.

Hoe komen de fraaie herfstkleuren tot stand?
Vanaf het voorjaar heeft elk blad gewerkt aan het omzetten van zonne-energie in voedsel. Dat proces noemen we fotosynthese. In feite zijn bladeren dus de zonnepanelen van de boom. Onmisbaar bij dit fotosyntheseproces is de groene bladgroenkleurstof, die ook de kleur van het blad bepaalt. Daarnaast bevat elk blad nog een kleine hoeveelheid gele en oranje kleurstoffen. In het najaar worden de dagen korter en dat heeft invloed op de bladeren. Minder zonlicht betekent immers minder voedsel. Ook gaan de temperaturen geleidelijk omlaag waardoor de productie van groene bladgroenkleurstoffen afneemt. Dat is het begin van de verkleuring (en dat zie je op dit moment). Het teruglopen van de voedselproductie vormt het startsein voor de aanmaak van een kurkachtige stof die geleidelijk het bladsteeltje afsluit van de tak. Het gevolg is geen voedseltoevoer naar en vanuit de wortels, terwijl de suiker die in het blad wordt gemaakt, niet meer weg kan. De suiker is van groot belang bij de verdere verkleuring van het blad. De hoeveelheid wordt op een bepaald moment zo groot, dat er door een chemische verbinding nieuwe kleurstoffen ontstaan die het blad een scharlaken rode of purperen kleur geven. Daarbij spelen de weersomstandigheden een belangrijke rol bij het ingewikkelde verkleuringsproces.

Jaarlijks wordt het moment van verkleuren en de intensiteit van de kleuren bepaald door vijf factoren: het zonlicht, de regenval, de hoeveelheid suiker in de bladeren, de temperaturen en de wind. De belangrijkste factor voor de start van de verkleuring is het zonlicht. Bomen hebben net als mensen een biologische klok die werkt op het zonlicht. Na mate de dagen korter worden in het najaar begint de verkleuring. De ideale situatie is dat de bladeren langzaam afsterven. Dat gebeurt als het eind van de zomer vrij droog verloopt. Tijdens deze omstandigheden vormt zich snel de kurkachtige stof die het blad afsluit en de suikerconcentratie in het blad hoog is. Ook de temperatuur is van belang. Als er weken van koele, heldere dagen (zoals gisteren en vandaag) zonder regen en kille nachten zonder vorst zijn geweest, kleuren de bladeren het mooist.

Overigens gingen een aantal bomen in augustus al in de herfstmodus. Zie dit verhaal van Moniek Wulms.

Bronnen: diverse sites, waaronder homeguides.sfgate.com, NatureToday, MeteoGroup.